Plan hrabiego Lynara - 5 sierpnia 1772 roku. Traktaty rozbiorowe Pierwszej Rzeczypospolitej

Dzisiaj jest piątek, 19 kwietnia 2024 r. (110 dzień roku) ; imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

W.Nowiński - wrześniowe...

Magda K.-G. - prawo dla...

serwis IKP / działy autorskie / politologia - poglądy Piotra / Plan hrabiego Lynara - 5 sierpnia 1772 roku. Traktaty rozbiorowe Pierwszej Rzeczypospolitej

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Plan hrabiego Lynara - 5 sierpnia 1772 roku. Traktaty rozbiorowe Pierwszej Rzeczypospolitej

Kołacz królewski alegoria rozbioru Polski, miedzioryt wykonany na podstawie rysunku przez Nicolas Noël Le Mire
(fot. pl.wikipedia.org)

12-08-2014

     W wydanym 30 października 1768r. Manifeście Sułtańskim rozesłanym do dworów europejskich stwierdzano że wojna z Rosją prowadzona będzie w obronie polskiej niepodległości, bo to właśnie Rosja ośmieliła się zniszczyć wolność Polski. Wcześniej do rezydenta rosyjskiego skierowano podobne słowa: "Polska powinna być wolnym państwem, a jest uciemiężona przez wojsko, zaś jej mieszkańcy umęczeni i nieludzko zabijani. Na Dniestrze zatopiono barki należące do poddanych porty. Rozgrabiono Bałtę i Dubosary zabijając przy tym wielu Turków. Gubernator kijowski miast dania odpowiedniego zadośćuczynienia hardo oświadczył hanowi, że to wszystko uczynili hajdamacy, gdy w rzeczywistości wiadomo że dokonali tego poddani rosyjscy..." ["Ku upadkowi - Dzieje Narodu i Państwa Polskiego" - KAW Warszawa 2002 - str. 218].

     Konflikt turecko - rosyjski dla którego bezpośrednim casus beli [Casus - beli - powód do wojny] był pościg kozacki za konfederatami na tereny tureckie i dokonane tam spustoszenia, doprowadził w początkowym okresie do poprawy nastrojów wśród zwalczających się stronnictw politycznych ówczesnej Rzeczypospolitej. Król Stanisław August Poniatowski wycofał z Podola posiłkowy korpus wojsk polskich dowodzony przez Branickiego, który dotychczas wspomagał wojska rosyjskie w zwalczaniu Konfederatów Barskich. Warszawa upatrywała zmian w polityce carycy Katarzyny II i ukierunkowania polityki rosyjskiej na kierunek bałkański. Liczono na Austrię, która w takim wypadku mogłaby się obawiać wzmocnienia pozycji Rosji. Konfederacja Barska upatrywała korzyści w sojuszu wojskowym z Turcją w celu wspólnego zwalczania wojsk rosyjskich.

     Poselstwo konfederackie z Joachimem Potockim skierowane w tym celu do Wezyra i ministrów tureckich 21 czerwca 1769 r. w Chan Tepe nad Prutem nie sprawiło się dobrze, wykazując się nadzwyczajną niekompetencją. ...Potocki rozdrażnił Wezyra już wcześniej, wjeżdżając do jego obozu butnie i z wielka paradą, gdy wspomniał zaś o postanowieniach traktatu karłowickiego z 1699 roku, pieczętującego ówczesną porażkę Porty w wojnie z państwami Ligi Świętej, Wezyr zwrócił się do tłumacza ze słowami: "Mów WMć Pan temu psu żeby już więcej nie ważył się wymawiać imię Karłowic..." ["Ku upadkowi - Dzieje Narodu i Państwa Polskiego" - KAW Warszawa 2002 - str. 233]. Ofiarowane przez Potockiego usługi dowodzenia wspólnym korpusem konfederacko - tureckim także nie zyskały uznania u Wezyra. Na koniec Wezyr oświadczył: "...Sułtan nie chce nic wiedzieć o waszej wolności, którą straciliście. Idźcie do diabła razem z Moskalami... ["Ku upadkowi - Dzieje Narodu i Państwa Polskiego" - KAW Warszawa 2002 - str. 233].

(fot. Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej - KAW RSW - W- wa 1968 r.)

     Wypowiedzenie wojny Rosji przez Turcję wywołało polityczne następstwa. Rosja związana sojuszem z Prusami domagała się pomocy pruskiej poprzez wydzielenie wojsk i wypłacenie subsydiów na wojnę w myśl zobowiązań traktatowych z 11 kwietnia 1764 roku. W tym samym czasie król pruski Fryderyk II sformułował testament polityczny, którego założenia polityki zagranicznej przewidywały zdobycie kilku miast nad Wisłą. Zdobycze nad Wisłą miały umożliwić obronę Prus Wschodnich przed Rosją. Sadził przy tym że najlepiej będzie uczynić to na zasadzie traktatowej niż zdobywać polski kraj poprzez podbój. Upatrywał jednocześnie największego oporu ze strony Rosji. Uważał że w sytuacji gdy Rosja będzie wymagała pomocy Prus, możliwe będzie wymuszenie na Rosji ustąpienia Torunia, Elbląga i jakiegoś pogranicznego okręgu i w ten sposób połączenie Pomeranii z Wisłą.

     Inne pomysły wymuszenia na Rosji określonych zachowań politycznych były pomysłem francuskiego Ministra Spraw Zagranicznych Choiseula, na którego liczyli konfederaci. Twierdził on mianowicie, że Turcy popierani przez konfederatów powinni wejść w posiadanie Kamieńca i przyłączyć go swojego państwa. Było by to lepsze niż pozostawienie Kamieńca w słabych rękach Polaków lub w niebezpiecznych rękach rosyjskich.

     Niebawem sytuacja wojenna zmieniła się na korzyść Rosji. Wieści o rosyjskim powodzeniu wprowadziły zamieszanie w Warszawie. Jedni się pochowali. Inni zwiększyli swoją aktywność uważając, że zwłoka w rewizji układów z Rosją osłabi nadzieje Rzeczypospolitej na polepszenie Jej sytuacji. W Warszawie nikt nie zdawał sobie sprawy z tego, że kwestia polska w tle konfliktu rosyjsko - tureckiego jest dla sąsiadów Rzeczypospolitej jedynie pretekstem umożliwiającym nie tylko wzmocnienie ich pozycji lub powstrzymanie przeciwników przed naruszaniem równowagi politycznej, ale środkiem do zaspokojenia ambicji terytorialnych.

     Na zachodzie Fryderyk II snuł plany wielkiej intrygi, która miała przynieść mu korzyść rozszerzenia Prus kosztem Polski. Celowi temu służyło zbliżenie z Dworem Wiedeńskim oraz wysondowanie stanowiska Rosji. Inicjatywę swoją przypisał saskiemu dyplomacie hrabiemu Moritzowi Lynarowi i wyjawił w lutym 1769 w liście rezydentowi pruskiemu w Petersburgu - Solomsowi.

     Hrabia Lynar zamyślał za jednym zamachem zmienić bieg spraw w Europie, godząc interesy mocarstw z korzyścią dla Rosji. Zamyślał aby Rosja za pomoc Dworu wiedeńskiego w wojnie przeciw Turcji ofiarowała Austrii Lwów i jego okolice oraz żupy solne w Wieliczce. Aby Prusom w zamian za pomoc przeciwko Turcji były ofiarowane Prusy Polskie z Warmią i prawo protektoratu nad Gdańskiem. Sama Rosja żeby wzięła za wydatki wojenne taką cześć Polski jaka będzie jej odpowiadała. Ułagodziłoby to Rosję wobec mocarstw a jej samej rozwiązało ręce na wschodzie. Fryderyk II uważał plan hr. Lynara więcej za błyskotliwy niż pewny. W każdym razie jego wprowadzenie do realizacji dawało znaczące korzyści Berlinowi. Prusy bez angażowania się w wojnę nabywały znaczne posiadłości w Polsce i wiązały się sojuszem z Rosją. Plan oddalał także interwencję Austrii przeciwko Rosji na Bałkanach gdzie wobec sukcesów militarnych nad Turkami Rosja zdobywała nowe posiadłości co powodowało zaniepokojenie Wiednia i wzmacnianie jego gotowości do obrony interesów austriackich - przy okazji zagarniając starostwo sądeckie - Spisz należący do Rzeczpospolitej od 1412 r.

     Na rozwój konfliktu austriacko - rosyjskiego na Bałkanach o Mołdawię, Krym i Wołoszczyznę liczono w Warszawie. W Petersburgu zastanawiano się w tym czasie w jaki sposób można uwolnić się od groźby nowego konfliktu zbrojnego tym razem z Austrią. Rozwiązanie było już gotowe - plan Lynara podsunięty przez Fryderyka II czekał na realizację.

     Na początku 1771 r. Katarzyna II wyraziła pogląd że nic nie stoi na przeszkodzie aby inni sąsiedzi Polski wzorem Austrii przesunęli słupy graniczne. Poseł pruski Soloms w liście do swego króla pisał, że zajęcie polskiego Starostwa sądeckiego wywarło w Petersburgu wielkie wrażenie. ...Mówi się, że Prusy tytułem odszkodowania za wypłacone subsydia winny wziąć Warmię, zaś Rosja za swoje wydatki wojenne powinna zabrać Inflanty Polskie i Litwę, aż po Dźwinę i Dniepr. Okoliczności te są pomyślne dla trzech dworów... ["Ku upadkowi - Dzieje Narodu i Państwa Polskiego" - KAW Warszawa 2002 - str. 242].

(fot. Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej - KAW RSW - W- wa 1968 r.)

W lutym 1772 roku został zawarty układ rozbiorczy prusko - rosyjski. Wtenczas też Fryderyk II rozpoczął ustalanie w Wiedniu nabytków austriackich. Rokowania trzech zaborców sfinalizowano trzema traktatami podpisanymi 5 sierpnia 1772 r. w Petersburgu, które we wstępie zawierały następujące uzasadnienie pierwszego rozbioru: W imię Trójcy Przenajświętszej, Duch stronniczy podtrzymujący anarchię w Polsce, każe obawiać się zupełnego rozkładu tego państwa, co mogłoby zaszkodzić interesom sąsiadów tej Rzeczypospolitej, naruszyć dobre stosunki między nimi i wzniecić ogólną wojnę. Więc Austria Prusy i Rosja, mając zresztą względem Polski pretensje o prawa równie dawne jak słuszne, postanowiły wystąpić z nimi, przywrócić porządek wewnątrz Polski i nadać temu państwu stan polityczny więcej zgodny z interesami jego sąsiadów... [Dzieje Narodu i Państwa Polskiego - Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej - aut. Zofia Zielińska - KAW RSW - Warszawa 1968 r.].

Piotr Staniszewski

idź do góry

powrót