Św. Mikołaj, Dziadek Mróz czy święty mikołaj? Wybór należy do Ciebie!
 |
| (fot. zbiory autora) |
Proszowice, 6-12-2019
Bp. Mikołaj z Miry, Święty Mikołaj (łac. Sanctus Nicolaus), znany również jako Mikołaj z Bari jest świętym katolickim i prawosławnym. Najstarsze przekazy o nim pochodzą z VI wieku. Według średniowiecznej hagiografii żył na przełomie III i IV wieku, był biskupem Miry w Licji (obecnie miasto Demre w Turcji), wsławił się cudami oraz pomocą biednym i potrzebującym.
Przez wieki był jednym z najbardziej czczonych świętych na Zachodzie i Wschodzie. Ze względu na przypisywane mu uczynki (m.in. cały majątek rozdał biednym), został pierwowzorem postaci rozdającej prezenty dzieciom. Przedstawiany jest jako starzec z okazałą brodą, w infule i z pastorałem, z workiem prezentów i pękiem rózg w ręce.
6 grudnia jest rocznica Jego śmierci, dlatego w tym dniu grzecznym dzieciom przynosi prezenty (zwykle słodycze), a niegrzecznym (na ostrzeżenie) rózgę. A kto zatem w Polsce roznosi prezenty na Boże Narodzenie? W Wielkopolsce, na Kujawach, na Pałukach, na Kaszubach i na Pomorzu Zachodnim prezenty na Boże Narodzenie tradycyjnie przynosi Gwiazdor. W Małopolsce i na Ślasku Cieszyńskim prezenty pod choinką zostawia Aniołek. Na Górnym Śląsku (podobnie jak w Czechach) prezenty na Boże Narodzenie przynosi Dzieciątko, utożsamiane z postacią Nowonarodzonego Jezusa. Na Dolnym Śląsku prezenty w Boże Narodzenie przynosi Gwiazdka. A mieszkańcom Płaskowyżu Tarnogrodzkiego natomiast na Boże Narodzenie prezenty przynoszą krasnoludki.
Dziadek Mróz (ros. Дeд Mopoз) w pierwotnej postaci we wschodniosłowiańskim folklorze przedstawiany był jako nikczemny i okrutny czarnoksiężnik, podobny do starych słowiańskich bogów: "Pozwizda" - boga wiatru i pogody, "Zimnika" - boga zimy i "Korochuna" - boga podziemnego świata. Według legendy, Dziadek Mróz lubił zamrażać ludzi i porywać dzieci, które wsadzał do swojego olbrzymiego worka. Rodzice, żeby je odzyskać, musieli dawać mu w zamian prezenty. Pod wpływem popularności Świętego Mikołaja jego postać została ocieplona.
W okresie istnienia Związku Radzieckiego spopularyzowany był jako świecki odpowiednik Świętego Mikołaja, z którym czasem bywa mylony. W okresie PRL były próby, ale bezskuteczne wprowadzenia go do polskiej tradycji. Dziadek Mróz pojawia się na Nowy Rok, żeby wręczać dzieciom prezenty. Jego wnuczką jest Śnieżynka. W czasach stalinowskich Dziadek Mróz, Śnieżynka oraz Nowy Roczek pojawiali się w typowo komunistycznych szopkach bożonarodzeniowych oraz przedstawieniach, w których odgrywali role podobne do Świętej Rodziny.
Również w okresie radzieckiej dominacji w Europie Środkowo-Wschodniej, Dziadek Mróz przeniknął też do tradycji wielu narodów, zastępując Św. Mikołaja. Po rozpadzie ZSRR są usiłowania w tych narodach, aby jednak przywrócić tradycyjnego Świetego.
Święty mikołaj (krasnal wykreowany przez marketingowców Coca Coli w 1930-31 roku). Jest to postać z białą brodą ubrana w czerwony strój, która wedle różnych legend i baśni w okresie świąt Bożego Narodzenia rozwozi dzieciom prezenty saniami ciągniętymi przez zaprzęg reniferów. Według różnych wersji zamieszkuje wraz z grupą elfów Laponię lub biegun północny. Postać św. Mikołaja popularyzował także amerykański karykaturzysta, Thomas Nast, który 1 stycznia 1881 w Harper's Weekly opublikował ilustrację, na której św. Mikołaj rozdaje prezenty żołnierzom biorącym udział w wojnie secesyjnej. Jest to prawdopodobnie pierwsze przedstawienie świeckiego Mikołaja - krasnala z charakterystyczną, elfią czapką pozbawionego atrybutów religijnych czyli biskupiej mitry i pastorału.
Obecny wizerunek mikołaja, którego autorem jest amerykański artysta Fred Mizen, postaci w czerwonym płaszczu i elfiej czerwonej czapce został spopularyzowany w 1930 roku przez koncern Coca-Cola w reklamie napoju. Dzięki sprawnej promocji i masowej reklamie praktycznie zastąpił on w powszechnej świadomości tradycyjny wizerunek świętego Mikołaja, biskupa Miry. Rok później nowy wizerunek św. Mikołaja przygotował, także na zlecenie Coca-Coli, Haddon Sundblom.
Najbardziej charakterystyczny element stroju świętego Mikołaja - czerwona czapka z białym pomponem, stała się jednym z komercyjnych symboli świąt Bożego Narodzenia. Współcześnie, ze względów komercyjnych, wizerunek postaci nazywanej św. mikołajem jest używany przez handlowców już od początku listopada, a okres wręczania prezentów rozciągnął się od imienin Mikołaja do Nowego Roku. Jako postać reklamowa św. Mikołaj jest popularny w okresie świątecznym także w krajach Azji, dokąd trafił z USA. Towarzyszy kończącym rok handlowym promocjom nawet w Chinach, gdzie jest znany jako Staruszek Bożonarodzeniowy (Shéngdán lăorén).
W naszym kraju, 5 maja 2004, Rada Języka Polskiego zaleciła, że pomimo iż nazwę imienia (Mikołaj) lub świętego (św. Mikołaj) piszemy wielką literą, to w znaczeniu postaci krasnala przynoszącego prezenty w okresie Bożego Narodzenia należy ją pisać małą literą: święty mikołaj (np. Tata przebrał się za świętego mikołaja). Również małą literą pisze się nazwę obrzędu, jakim są mikołajki.
Zatem, która tradycja jest ci bliższa: Świętego Mikołaja, biskupa Miry, Dziadka Mroza, czy krasnala coca coli, jako świętego mikołaja? Wybór należy do Ciebie!
na podstawie materiałów dostępnych w domenach publicznych netu: Zbigniew Grzyb
|
