"Wielgånoc po krakosku" na krakowsko-zwierzynieckim Emausie
(fot. zbiory autora)
Proszowice, 30-04-2019
W dniu 22 kwietnia 2019 roku na krakowskim Zwierzyńcu, w pobliżu klasztoru Sióstr Norbertanek odbył się kolejny, któryśsetletni odpust zwany Emausem. W tym roku zyskał on dodatkową atrakcję, a mianowicie po raz pierwszy na dziedzińcu Klasztoru zamontowana została scena, na której odbyły się różnorakie występy. Kulminacyjnym punktem występów była prapremiera przedstawienia godką krakoską pt. "Wielgånoc po krakosku", mojego autorstwa. W przedstawieniu tym wystąpili aktorzy amatorzy z zespołu "Gawędziarze i Śpiewacy" z Grębynic w gm. Zielonki pod wodzą Anny Madej oraz młodzież z grup tetralnych Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Radziemicach, gm. Radziemice i grup teatralnych z Centrum Kultury i Wypoczynku w Proszowicach, gm. Proszowice pod artystyczną opieką pań: Katarzyny Duch i Elżbiety Zagórskiej.
Aktorzy brawurowo zagrali swoje role, za co licznie zgromadzona publika nagrodziła ich rzęsistymi brawami, domagając się bisów.
Emaus jest to nazwa odpustu, który odbywa się w Poniedziałek Wielkanocny w kilku polskich miejscowościach, ale również w Czechach i na Słowacji. Jednakże najbardziej znany jest krakowski Emaus, który ma miejsce w Śmiguśny Poniedziałek przy klasztorze Norbertanek na Zwierzyńcu, nad rzeką Rudawą. Odbywa się on na prawym brzegu rzeki u zbiegu ulic Emaus, św. Bronisławy i Tadeusza Kościuszki oraz ulicach Tadeusza Kościuszki, Senatorskiej, Kasztelańskiej i Flisackiej na brzegu lewym. Warto podkreślić, że w tym dniu uroczystą sumę odpustową koncelebruje z wieloma biskupami i księżmi sam arcybiskup Krakowa.
(fot. zbiory autora)
Co o krakowskim Emausie pisze Wikipedia: [...] Odpustowi towarzyszą kramy z kiermaszem zabawek ludowych, strzelnice sportowe, karuzele dla dzieci, loterie fantowe itp. Na straganach wyłożone są plastikowe zabawki, pierścionki z kolorowymi oczkami, słodycze, w tym tradycyjne serca z piernika. Osobliwością krakowskiego odpustu są drewniane figurki żydowskich grajków i Żydków studiujących Torę. Innym charakterystycznym elementem krakowskiego odpustu są tradycyjne, małe precelki nawlekane na nić, tworzące wieniec. Popularności dawnego obyczaju sprzyja bliskie sąsiedztwo Lasku Wolskiego i Kopca Kościuszki, tradycyjnych tras spacerowych.
Odpust i ulica wzięły nazwę od biblijnej wsi Emaus, do której podążał zmartwychwstały Chrystus. Po drodze spotkał dwóch swoich uczniów, przez których nie został rozpoznany: "Rozmawiali oni ze sobą o tym wszystkim, co się wydarzyło. Gdy tak rozmawiali i rozprawiali ze sobą, sam Jezus przybliżył się i szedł z nimi. Lecz oczy ich były niejako na uwięzi, tak że Go nie poznali".
Na pamiątkę tej biblijnej historii powszechna była w Europie, zwłaszcza w okresie kontrreformacji tradycja odwiedzania w drugi dzień świąt wielkanocnych kościoła poza miastem. Kościół św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela (norbertanek) na Zwierzyńcu znajduje się około 1,5 km od bram średniowiecznego Krakowa).
Pierwsza wzmianka o krakowskim odpuście pochodzi z rękopisu Giovanniego Paolo Mucantiego - sekretarza legata papieskiego. Mucanti przebywał w Krakowie w latach 1596-1597 i zapisał: "W poniedziałek wielkanocny poszedłem oglądać kościół, który nazywają Emaus, gdzie zbiera się wielki tłum obojga płci. Wszystka młodzież i żacy zachowują dawny zwyczaj noszenia dnia tego różdżki wierzbowej, na której rozwinięte są bazie".
Krakowski Emaus był wielkim, uroczystym spacerem mieszczan krakowskich po całym dniu siedzenia za stołem. Przerodził się z czasem w ludową zabawę, rodzaj odpustu. W tym ludowym święcie w XIX wieku brała udział znacząca część mieszkańców Krakowa.
W przedstawieniu "Wielgånoc po krakosku" autor staram się, podbarwiając trochę humorem, przedstawić godką krakoską zwyczaje i obyczaje Krakowiaków związane z zakończeniem Wielkiego Postu oraz Wielkiej Nocy i Śmiguśnego Poniedziałku. Wiele z tych zwyczajów wydawało się, że jest już zapomnianych, odeszło wraz ze starszym pokoleniem Krakowiaków. Okazało się, na szczęście, że niekoniecznie. Udało mi się dotrzeć do nich, skonfrontować ich wspomnienia z dostępnymi źródłami pisanymi i ożywić na emausowej scenie.
(fot. zbiory autora)
W scenach przedstawienia zobaczycie Państwo m.in., zakopywanie żuru i wieszanie śledzia, efekty zwyczajowej wielkanocnej breweryi, jaką zrobili młodzieńcy, i Siudą Babę z pomocnicą, którą do niedawna można było spotkać na Zwierzyńcu, a która teraz zadomowiła się w okolicach Wieliczki, i Pucheroków (biednych żaczków), czy różnego rodzaju Śmiguśników.
Dowiecie się Państwo czym był Śmigus a czym był Dyngus. Nie obędzie się bez humorystycznego przedstawienia przesądów, które determinowały zachowania naszych dziadków a które to przesądy (przynajmniej niektóre) dotrwały i do dnia dzisiejszego. Dowiecie się również, że skład pokarmów, a nawet kolory pisanek i nalepianek, w naszym koszyczku wcale nie jest przypadkowy.
Spektakl nie jest grany czystą godką, jest w nim wiele słów języka literackiego stylizowanych na gwarowe. Gdyby spektakl był zagrany czystą godką, dla nie-Krakowiaków byłby praktycznie niezrozumiały. Gdybyście jednak mieli problem ze zrozumieniem niektórych słów, to proponuję zajrzeć na stronę, na której znajduje się słownik "nasy godki krakoski" czyli www.wislon.tv/slownik.
Prezentuję Państwu dwa filmiki z tego wydarzenia. Pierwszy to zapis przedstawienia "Wielgånoc po krakosku". Ponieważ w trakcie przedstawienia na scenie pojawiali się zaproszeni goście, którzy ciekawie opowiadali i objaśniali widzów z tym co dzieje się na scenie, stąd widoczne są cięcia montażowe.
Natomiast na drugim filmiku "Wielgånoc po krakosku dopełnienie" przedstawione są właśnie występy gości, którzy wraz z prowadzącymi imprezę Katarzyną Siwiec i Michałem Koziołem prowadzili ciekawe rozmowy i objaśniali widzów z dawnymi i obecnymi zwyczajami naszych przodków.
